Zasady prawidłowego żywienia dzieci przedszkolnych
Właściwy sposób odżywiania jest jednym z podstawowych czynników warunkujących prawidłowy rozwój fizyczny, umysłowy i społeczny dzieci. Przez właściwe odżywianie należy rozumieć przede wszystkim dostarczenie dziecku energii i składników odżywczych w ilości pokrywającej jego zapotrzebowanie. Nie mniej istotny jest też urozmaicony i umiejętny dobór produktów w diecie dziecka, odpowiednia ilość posiłków w ciągu dnia i regularność ich spożywania, wielkość oferowanych dziecku porcji jedzenia, a także estetyka podanych posiłków.
W diecie dzieci w wieku przedszkolnym bardzo ważna jest różnorodność produktów uwzględnianych w jadłospisie. Poszczególne grupy produktów charakteryzują się różnicowaną zawartością składników odżywczych, dlatego należy pamiętać o uwzględnieniu w diecie dziecka różnych produktów z wszystkich grup – urozmaicenie jest bowiem jednym w podstawowych czynników zapewniających odpowiednie spożycie wszystkich składników pokarmowych.
Podstawę diety dziecka przedszkolnego powinny stanowić produkty zbożowe. Są one źródłem węglowodanów złożonych, witamin z grupy B, składników mineralnych (fosfor, cynk, magnez, żelazo, mangan, siarka) oraz błonnika pokarmowego. Szczególnie polecane są produkty zbożowe pełnoziarniste, np. pieczywo razowe, kasze gruboziarniste (m.in. gryczana, pęczak), płatki zbożowe (owsiane, jęczmienne, żytnie), makaron graham, które są nie tylko źródłem energii w diecie dziecka, ale również dostarczają więcej składników mineralnych i witamin oraz błonnika niż produkty zbożowe wysoko przetworzone czyli pieczywo pszenne, makarony pszenne, płatki śniadaniowe (kukurydziane, pszenne o różnych kształtach i smakach). Produkty zbożowe powinny wchodzić w skład każdego posiłku dziecka.
Kolejną istotną w diecie dzieci grupą produktów są warzywa i owoce. Dostarczają one przede wszystkim różnych witamin (zwłaszcza witaminy C, β-karotenu, kwasu foliowego) i składników mineralnych (m.in. potas, magnez, żelazo, wapń) oraz naturalnych przeciwutleniaczy i błonnika pokarmowego. Dziecko powinno spożywać owoce i warzywa w każdym posiłku przy czym należy pamiętać by owoców, z uwagi na znaczną zawartość cukru, w diecie było nieco mniej niż warzyw. Porcję owoców lub warzyw można zastąpić szklanką soku – preferowane są soki warzywne i owocowo-warzywne niesłodzone.
Bardzo ważnym składnikiem diety przedszkolaka jest mleko i produkty mleczne takie jak napoje mleczne (jogurt, kefir, maślanka, zsiadłe mleko, mleko acidofilne), sery twarogowe (białe, homogenizowane), sery podpuszczkowe (pleśniowe, żółte, topione). Produkty z tej grupy są najlepszym źródłem wapnia niezbędnego do prawidłowego rozwoju kości i zębów. Produkty mleczne dostarczają również białka, tłuszczu oraz witamin (A, D, witaminę B2). Dzieciom w wieku przedszkolnym zalecane są produkty o zawartości tłuszczu do 2%.
W całodziennej diecie dziecka należy uwzględnić także produkty z grupy mięso, ryby, jaja, nasiona roślin strączkowych. Dostarczają one dziecku pełnowartościowego białka, witamin z grupy B, witaminy A, D, E, K (jaja), żelaza, cynku oraz jodu (ryby). Zalecane jest chude, wysokogatunkowe mięso i wędliny, a spośród ryb – tłuste ryby morskie (np. łosoś, makrela) będące źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Alternatywą dla potraw z mięsa mogą być dania z nasion roślin strączkowych. Dostarczają one białka, witamin i składników mineralnych i dodatkowo zawierają błonnik pokarmowy usprawniający pracę jelit. Należy pamiętać o odpowiedniej obróbce kulinarnej nasion, która nie tylko poprawi ich strawność, ale również zmniejszy zawartość substancji wzdymających oraz antyodżywczych (tioglikozydy zmniejszające przyswajanie jodu).
Codzienna dieta dziecka w wieku przedszkolnym powinna także zawierać tłuszcz ale o właściwej jakości i w ilości odpowiedniej do wieku. W diecie przedszkolaka należy uwzględnić tłuszcze zwierzęce i roślinne, jednak z przewagą tych ostatnich. Do smarowania pieczywa polecane jest masło i margaryny miękkie o wysokiej jakości, do smażenia i jako dodatek do potraw – oleje roślinne. W żywieniu dzieci należy unikać produktów zawierających utwardzone tłuszcze roślinne, które są źródłem izomerów trans kwasów tłuszczowych. Do produktów tych należą margaryny twarde oraz produkty wytwarzane z ich dodatkiem np. pieczywo cukiernicze, wyroby ciastkarskie i czekoladowe, a także tłuszcze smażalnicze i produkty typu fast food.
Nie można zapominać o uwzględnieniu w codziennej diecie dzieci odpowiedniej ilości płynów. Do popijania w ciągu dnia polecana jest woda źródlana i mineralna (należy unikać wód o wysokim stopniu mineralizacji), herbatki owocowe, kakao i kawa zbożowa oraz słaba herbata i soki owocowe (w ograniczonych ilościach). Znacznie należy ograniczyć dostępność słodzonych napojów gazowanych.
Do produktów, które ze względu na profilaktykę nadwagi i otyłości oraz innych przewlekłych chorób niezakaźnych, należy ograniczać w menu przedszkolaka należą sól i cukier. Sól można zastępować świeżymi i suszonymi ziołami, a zamiast słodkich przekąsek lepiej dziecku zaproponować owoce czy jogurt.
Istotnym elementem racjonalnego żywienia jest odpowiednia ilość posiłków w ciągu dnia i ich prawidłowe rozłożenie w czasie. Dzieci w wieku przedszkolnym powinny spożywać 4-5 posiłków dziennie (posiłki główne: śniadanie, obiad, kolacja oraz posiłki uzupełniające: drugie śniadanie i podwieczorek) co 3-4 godziny. Regularne jedzenie normuje przemianę materii i pozwala na utrzymanie poziomu glukozy we krwi na właściwym poziomie, a to z kolei sprzyja dobrej formie i samopoczuciu dziecka w ciągu dnia.
Główne błędy żywieniowe obserwowane w żywieniu dzieci w wieku przedszkolnym to:
- małe ilości warzyw, zwłaszcza bogatych w karoten, oraz będących źródłem witaminy C
- zbyt duża ilość słodyczy w diecie dzieci: znaczna ilość cukierków, lizaków, batonów, gum do żucia oraz słodkich napojów. Nadmiar sacharozy i innych cukrów dodanych w diecie dzieci może oddziaływać niekorzystnie na wchłanianie składników mineralnych, takich jak cynk i żelazo. Natomiast duży udział soków owocowych i słodkich napojów w diecie może niekorzystnie wpływać na ich parametry antropometryczne, tzn. na wysokość i masę ciała, a przede wszystkim przyczyniać się do powstawania niedoboru masy ciała lub do nadwagi
- zbyt małe spożycie wapnia, który stanowi podstawowy materiał budulcowy kości i zębów. Dzieciom należy podawać pasteryzowane, świeże mleko lub mleko o przedłużonej trwałości oraz jogurty naturalne, kefiry, sery twarogowe. Szklanka mleka (250 ml) pokrywa ¼ dziennego zapotrzebowania na wapń.
Sposób żywienia dzieci w wieku przedszkolnym zależy od środowiska rodzinnego. Dlatego tak ważne jest upowszechnianie zasad prawidłowego żywienia wśród dzieci i ich rodziców. Edukacja żywieniowa powinna uświadamiać, jakie są cele prawidłowego żywienia.
Wskazówki, które pozwolą uniknąć błędów w żywieniu dziecka.
W codziennym jadłospisie dziecka (w równych odstępach czasu) zaplanuj co najmniej 4-5 posiłków (wśród nich przynajmniej jeden powinien być ciepły).
Pamiętaj, aby w głównych posiłkach, takich jak: pierwsze śniadanie, obiad i kolacja, znalazło się źródło pełnowartościowego białka, np. wędlina, mięso, ryba, jajko lub produkt mleczny (ser żółty, twaróg, jogurt naturalny lub kefir).
W posiłkach uzupełniających (drugie śniadanie, podwieczorek) uwzględnij przetwory mleczne oraz dodatki warzywne i owocowe.
Jeśli nie ma przeciwwskazań, podawaj dziecku dużo produktów zbożowych, takich jak:
grube kasze, płatki (nie tylko kukurydziane) oraz ciemne pieczywo – to doskonałe źródło błonnika pokarmowego!
Chowaj słodycze i wysokokaloryczne przekąski (np. chipsy, paluszki, ciasteczka), po które
łatwo i bez kontroli sięga Twoje dziecko. Ogranicz ich spożywanie przez dziecko podczas
siedzących czynności, jak oglądanie telewizji. Jako przekąski podawaj zdrowe produkty, np.
świeże owoce lub niesolone orzechy.
Unikaj potraw smażonych w głębokim tłuszczu, wybieraj raczej potrawy grillowane,
pieczone w folii lub smażone bez tłuszczu.
Do posiłków gotowanych i duszonych używaj oleju rzepakowego lub oliwy, a do surówek i
sałatek odpowiedni będzie dodatek oleju słonecznikowego lub sojowego.
Ograniczaj sól – do przygotowywanych potraw dodawaj zioła i delikatne przyprawy.
W diecie dziecka unikaj słodkich napojów gazowanych i żywności typu fast-food, takiej
jak: frytki, hamburgery, cheesburgery, pizza. Uważaj na wymyślne i modne diety, które z
reguły nie są prawidłowo zbilansowane i nie nadają się dla dzieci!
Jeśli Twoje dziecko ma jakieś alergie pokarmowe, starannie zaplanuj menu, aby eliminacja
produktów alergizujących nie skutkowała niedoborami składników odżywczych (najlepiej
wyszukać odpowiednie zamienniki eliminowanych produktów).
Żywienie dziecka powinno być urozmaicone z wykorzystaniem różnych produktów z
każdej z podstawowych grup.
Wymienione wyżej kwestie z zakresu stylu życia oraz liczne badania dowodzą, że mają one ogromne znaczenie w profilaktyce wielu chorób cywilizacyjnych. Warto je wdrażać u dzieci od najmłodszych lat, co z pewnością zaowocuje zdrowiem w przyszłości.